بند گلستان

بررسی کوتاه بند گلستان

در ۸ کیلومتری غرب مشهد، بعد از پارک جنگلی وکیل آباد، روی رودخانه گلستان که خود حاصل پیوند سه شاخه «مایان»،‌ «دهبار» و «جاغرق» است، سازه‌ای آجری و عظیم یادگار از زمان تیموریان بنا گردیده است. در خصوص قدمت و بانی بند گلستان اختلاف نظر وجود دارد، بعضی بنای را به پسر تیمور گورکانی، شاهرخ و برخی گوهرشادبیگم همسر شاهرخ نسبت داده‌اند. بعضی دیگر قریه و بند گلستان را به نام کنیز گوهرشاد می دانند.

سندی دیگر در کتاب «اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمورشاه تا شاه اسماعیل» اشاره دارد که ساختمان بند به سلطان ابوسعید بن سلطان محمد بن میران شاه بن تیمور برمی گردد که بعد از تصرف هرات در سال ۸۶۱ هـ.ق. به حاکمیت رسید و در سال ۸۷۳ هـ.ق. به قتل رسید.حکمی از سلطان خطاب به مردم در دست است که در این فرمان به بنای بند گلستان اشاره شده است. با استناد به تاریخ نداشتن این فرمان و اینکه سلطان ابوسعید در سال ۸۳۷ قمری کشته شده است، استنباط می‌شود که بنای بند گلستان چند سال قبل از مرگ وی با هدف آبیاری اراضی کشاورزی پایین دست و قریه آبکوه احداث شده است.

بند گلستان با وجود بازسازی‌ها و مرمت‌های بسیار باز هم حالت طبیعی و اولیه خود را حفظ کرده است. سازه درقسمتی از رود که عرض دره تنگ‌تر شده و در دو طرف صخره‌های عظیمی وجود دارد، بنا شده‌است. سنگ تکیه گاه بند از سنگی موسوم به لوکو گرانیت، ترکیب سنگ گرانیت و گرانودیوریت ساخته شده است. در ساخت بند از آجر و سنگ و ملات مخلوط از آهک و شن و خاک به عنوان مصالح اصلی، در قسمت میانی سازه از سنگ و ملات پر شده و سطوح خارجی از  آجر استفاده شده است. یک قسمتی از بند روی سنگ گرانیت تکیه داده و بنا اصلی بند روی آبرفت‌های رودخانه بنا شده و کف مخزن آن پایه اصلی بند، نفوذ پذیر است. صخره‌ای که در طرف خارجی بند واقع شده حکم پشتیبان محکمی را برای بند ایفا می کند.

طول بند گلستان در سطوح مختلف متفاوت است در قسمت پایه در کف رودخانه ۳۰٫۶ متر و در بیشترین طول ۱۳۰ متر است.عرض یا ضخامت سد در بالا حدود 10 متر، در پایین حدود ۲۵ متر و ارتفاع سرریز بند ۲۰ متر از بستر رودخانه است. همچنین مخزن آن در بالاترین ارتفاع ۲٫۷ میلیون متر مکعب حجم و با توجه به حجم رسوبات اشغال شده ۱٫۵ میلیون متر مکعب حجم دربر میگیرد.

این سازه تا سال 1351 شمسی 15متر ارتفاع داشته و در جهت بالا بردن ظرفیت دریاچه بند گلستان، تعمیراتی صورت گرفت و ارتفاع بند ۶ متر افزایش پیدا کرد.

بهترین زمان برای بازدید فصل زمستان و بهار پیشنهاد می شود که بر اثر بارش های فصلی و جریان سیلاب شدید، آب وارد بند گلستان می‌شود. در فصول تابستان وپائیز معمولا آب به بند نمی رسد اگر در طول سال بارندگی زیاد باشد، شاهد آب در این فصول هستیم