مشهد مقدس، که در لغت به معنی «محل شهادت» است، دومین شهر بزرگ و مرکز معنوی ایران، در شمال شرقی استان خراسان واقع شده است و با کشورهای ترکمنستان و افغانستان هم مرز است. مشهد با 184,001,3 جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و نود و پنجمین شهر پرجمعیت دنیا به شمار می‌رود. این شهر تاریخی با تکیه به کرانه جاده ابریشم، با راه‌آهن سرخس – مشهد به مرکز ثقل تجارت اروپا و آسیا تبدیل شده است.
مشهد یکی از مقاصد گردشگری برتر ایران است. آرامگاه علی بن موسی‌الرضا (ع) همچون نگینی درخشان در دل این شهر می‌درخشد و باعث رونق صنعت گردشگری مشهد شده است. مشهد یکی از کلان‌شهرهای ایران است و قطب گردشگری – مذهبی کشور محسوب می‌شود که توجه گردشگران کشور همسایه را نیز به خود جلب کرده است. همچنین به‌عنوان شرقی‌ترین شهرهای بزرگ ایران، مرکز تجارت با کشورهایی است که از شرق با ایران همسایه هستند.
آرامگاه بسیاری از بزرگان تاریخ
این شهر به نام و محل اقامت آرامگاه امام رضا، امام هشتم شیعیان نام‌گذاری شده است. سالانه میلیون‌ها زائر به حرم امام رضا مشرف می‌شوند و به زیارت امام رضا می‌پردازند. هارون‌الرشید، خلیفه عباسی نیز در داخل حرم مدفون است. آرامگاه‌های افراد بزرگ و معروف همانند: فردوسی، شیخ طبرسی، شیخ استرآبادی، خواجه ربیع، نادرشاه، اخوان ثالث و محمدرضا شجریان، خواننده و آهنگ‌ساز سنتی ایرانی نیز در این شهر قرار دارد. آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی در باغی باصفا، میان دو روستای توس سفلی و اسلامیه در مسیر بزرگراه مشهد، قوچان، نزدیک به شهر زیبای تاجران و بقعه تاریخی هارونی، در فاصله بیست کیلومتری شمال شهر مقدس مشهد قرار گرفته است.
حقایق جالب در مورد شهر مشهد
مشهد با ۳۲۸ کیلومترمربع وسعت، دومین شهر بزرگ ایران پس از تهران است. اقتصاد مشهد بیشتر مبتنی بر تولید و تجارت زعفران، زرشک، طالبی، آجیل و خشکبار، چرم و صنعت فرش است. اما باتوجه‌به وجود بارگاه علی بن موسی‌الرضا (ع)، صنعت گردشگری، سهم بسزایی در درآمدزایی مردم این شهر دارد. در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان «پایتخت معنوی ایران» و در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان «پایتخت فرهنگ اسلامی»، انتخاب شد.
پس از شهادت امام رضا (ع)، وی در بقعه هارونی سناباد به خاک سپرده شد و آن را «سناباد نوغان» نامیدند. به‌مرورزمان این مکان گسترش یافت و مردم توس به این شهر کوچ کردند و آن را «مشهد» نامیدند. در زمان افشاریه، مشهد پایتخت ایران بود. در دوره صفویه در ایران فقط ۱۳ شهر «بیگلربیگی» وجود داشت که مشهد یکی از آنها بود. بیگلری یکی از مناصب نظامی ایران بود که به معنای حاکم و فرمانده نظامی کشورهای بزرگ و گاه فرمانده کل قوا است.
سقاخانه وسط صحن امام رضا (ع) به دستور نادرشاه افشار ساخته شد. در زمان پهلوی طرحی وجود داشت که بر اساس آن مشهد به دو قسمت مذهبی – سنتی (مشهد شرقی یا رضوی) و توریستی – مدرن (مشهد غربی یا پهلوی) تقسیم می‌شد که با انقلاب اسلامی محقق نشد. دانشگاه فردوسی مشهد در سال ۱۳۲۸ به‌عنوان سومین دانشگاه ایران تأسیس شد.
مشهد با شهرهای کوالالامپور، نجف، مزارشریف، لاهور، ارومچی (سین کیانگ چین)، کراچی، سانتیاگو د کامپوستلا (اسپانیا)، کربلا، مونیخ، میلان، فرزنو (ایالات متحده آمریکا)، شاندیز و شیراز، پیمان خواهری دارد.
تنها جایی که در تمام دنیا زنگ نواخته می‌شود حرم امام رضا (ع) است. نقاره‌زنی در حرم مطهر امام رضا (ع) در دوره غزنویان رواج یافت و تا امروز ادامه دارد. در طول سال به جز ماه محرم و صفر و ایام شهادت ائمه اطهار (ع)، دقایقی قبل از طلوع آفتاب با طنین خاصی نواخته می‌شود.
اتفاقات تاریخی مهم در این شهر
مشهد مقدس، مدت‌ها تحت‌الشعاع شهر طوس قبل از اسلام قرار داشت. هم خلیفه عباسی هارون‌الرشید و هم امام هشتم شیعیان، علی ابن موسی‌الرضا در سناباد به خاک سپرده شدند. امام رضا (ع) تنها امامی است که در خاک ایران دفن شده است و شهادت وی بر اثر مسمومیت، نام این شهر را که در لغت به معنای «محل شهادت» است، توضیح می‌دهد.
از نام سناباد نوغان به مشهد
ظاهراً معاصران در اواخر قرن دهم، یعنی بیش از یک قرن پس از رحلت امام، روستای سناباد را به نام مشهد رضوی (به عربی: «محل شهادت علی ابن موسی‌الرضا») نامیدند. در سده سوم ه. ق، ابن بابویه قمی در کتاب خود، فصلی را به مشهد اختصاص داده و در تمامی اخبار و مطالب، همه‌جا واژه «مشهد» و «مشهد رضوی» را آورده است. ابن حوقل در سده چهارم ه. ق. به‌سادگی این مکان را مشهد نامید. یاقوت حَمَوی، در بیانی صریح‌تر، آن را «مشهد رضوی حرم رضا (ع)» نام نهاده است. مشهد به‌عنوان نام یک مکان، نخستین‌بار در احسن التّقاسیم فی معرفهِ الأقالیم محمد مقدّسی (مَقدِسی) و اواخر دهه سوم قرن چهارم ه. ق. پدیدار شده‌است. در حدود نیمه قرن هشتم، سیاح بزرگ ابن بطوطه به این شهر رسید و در سفرنامه خود، از آن به این نام یاد کرد.
حرم امام رضا (ع)، مسجد جمعه و جواهرات معماری شهر، از حملات و تهاجمات متعدد نیروهای ازبک و افغان جان سالم به در بردند که غارت آنها به مردم شهر رحم نکرد. آن حملات مکرر باعث انزوای شهر و استان آن برای مدت طولانی شد. در زمان حکومت نادرشاه افشاری، مشهد، پایتخت شاهنشاهی شد. در زمان نوه‌اش، شاهرخ شاه، خراسان اساساً یک قلمرو وابسته به هرات، مستقل از سلطنت ایران بود.
خاندان قاجار در مشهد مقدس
سلسله جدید، قاجارها، خراسان و پایتخت آن را در سال ۱۸۰۳ میلادی به مدار دولت ایران بازگرداند. بااین‌حال، قاجارها برای حفظ منطقه تلاش کردند و از سال ۱۸۲۵ تا ۱۸۵۰ میلادی با گروه‌های شورشی محلی، بر آن کنترل داشتند. در سال ۱۹۰۵ میلادی، انقلاب مشروطه ایران به وقوع پیوست و اقتدار حکومت را به‌شدت تضعیف کرد. ازدست‌دادن مشروعیت دولت توسط آنتانت انگلیس و روسیه (۱۹۰۷ میلادی) تشدید شد که عملاً ایران را بین روسیه و بریتانیا تقسیم کرد. در سال ۱۹۱۲ میلادی، نیروهای روس، در اقدامی که مصادف با تصرف قدرت توسط یوسف خان بود، مشهد مقدس را بمباران کردند، این بمباران به حرم آسیب رساند و خشم گسترده مردم را برانگیخت. اگرچه خان در نهایت دستگیر و اعدام شد، خاندان قاجار به‌وضوح در آخرین روزهای سلطنت خود بودند.
در دوران پهلوی
در آن شرایط بود که سرهنگ رضاخان، فرمانده بریگارد قزاق، کودتا کرد. او در سال ۱۹۲۱ میلادی خود را وزیر جنگ، در ۱۹۲۳ میلادی به نخست‌وزیری و در سال ۱۹۲۵ میلادی به شاه ایران، با نام رضاشاه پهلوی منصوب کرد. گذار به حکومت پهلوی تغییراتی در حکومت مشهد ایجاد کرد. در زمان قاجار، اعضای خاندان سلطنتی به حکمرانی بر استان خراسان منصوب شدند و هم‌زمان به‌عنوان متولی مجموعه حرم نیز خدمت می‌کردند. شاهان پهلوی از الگوی قاجار پیروی نکردند و دستیاران وفاداری را در این مناصب منصوب کردند؛ بنابراین، ولیعهد دارایی‌های حرم را کنترل می‌کرد و همه تصمیمات کلیدی در مورد زیارت، نماز، سرمایه‌گذاری زیربنایی، فعالیت‌های مدرسه و امور درسی را می‌گرفت.
واقعه مسجد گوهرشاد
مهمترین واقعه تاریخ سیاسی معاصر مشهد، واقعه مسجد گوهرشاد در زمان رضاشاه است. جمعیت زیادی در مسجد گوهرشاد تجمع کردند و علیه سیاست‌های ضد روحانی، از جمله حذف طبقه علمای دینی، عزل آنها از پست‌هایشان و همچنین اقدامات دولت دررابطه با اجرای قوانین برای مدرن‌سازی ایران مانند اجباری شدن کلاه شاپو برای مردان و حضور زنان بدون حجاب در انظار عمومی، اعتراض نمودند. مأمورین نظامی و انتظامی با مردم درگیر شدند و تعدادی از مردم درون مسجد شهید شدند. در این واقعه تعداد بسیاری مجروح و بازداشت شدند. کشتار مردم در این مسجد به‌اندازه‌ای بود که به نقل از شاهدان عینی چند کامیون جنازه از صحنه کشتار خارج کردند.
راهنمای سفر به مشهد مقدس
شما می‌توانید از بین گزینه‌های زیادی برای اقامت در مشهد انتخاب کنید، زیرا این شهر آمادگی کامل برای پذیرایی از مسافران و تازه‌واردان را دارد. از هتل‌ها یا آپارتمان‌های میان‌رده گرفته تا هتل‌های لوکس ۵ ستاره که خدمات کاملی را به مهمانان ارائه می‌دهند. همچنین می توانید یک سفر راحت را با رزرو تور مشهد تجربه کنید.
موقعیت جغرافیایی
موقعیت جغرافیایی مشهد به گونه ای است که از شمال به شهرستان کلات، از شمال غربی با درگز، از غرب با چناران و نیشابور و از شرق با سرخس و تربت جام همسایه است. ارتفاع آن از دریا 1050 متر است و در حوضه آبریز کشف رود بین رشته کوه های بینالود و هزار مسجد واقع شده است. مهمترین رشته کوه در جهت جنوب شرقی این منطقه اژدرکوه با ارتفاع تقریبی 3000 متر است. شهر مشهد دارای 4 بخش از جمله : مرکزی، احمدآباد، رضویه و طرقبه. همچنین 5 شهر به نام های مشهد، ملک آباد، رضویه، طرقبه، شاندیز و 13 روستا می باشد.
آب و هوا
مشهد دارای آب و هوای ترکیبی معتدل، سرد و خشک است. این منطقه به دلیل قرار گرفتن در منطقه مرزی شمال و جنوب خراسان و همچنین تداخل جبهه های مختلف اقلیمی از ویژگی های اقلیمی خاصی برخوردار است. بخش بزرگی از دشت مشهد، نیشابور، سرد و خشک و بخشی از دشت مشهد، قوچان، نیمه خشک است.کوه های بینالود و هزار مسجد در زمره شرایط آب و هوایی سرد مرطوب قرار می گیرند و به طور کلی آب و هوای مشهد متغیر اما معتدل و متمایل به سرد و خشک، با تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد و مرطوب است. بیشتر اوقات باد از جنوب شرقی به شمال غربی می وزد. میانگین دما در گرم ترین روزهای تابستان به 43 درجه بالای صفر و در زمستان به منفی 15 درجه می رسد. بهترین زمان سفر به مشهد اواخر بهار و اوایل پاییز است که با آب و هوای معتدل همراه است.
از زیارت حرم، قلب مذهبی تا مکان‌های تفریحی
مقدس‌ترین شهر ایران، علاوه بر حرم باشکوه امام رضا، دارای جاذبه های دیدنی مشهد فوق‌العاده‌ای است. از این مکان های دیدنی، می‌توان به طرقبه، مجموعه کوهسنگی، مسجد گوهرشاد، حمام مهدی قلی بیک، کلیسای مسروپ قدس، چالیدره، خانه تاریخی ملک، باغ ملی، موزه نان، پارک وکیل‌آباد (باغ وکیل‌آباد)، پارک طبیعی هفت حوض (دره هفت حوض)، پارک علمی پروفسور بازیما، مجموعه‌های آبی، آرامگاه پیرپالاندوز و جنگل جیغ اشاره کرد.
